Miesięcznik "Menażeria"

Wydawnictwo Komiksowe prezentuje polskiemu czytelnikowi „Dawnych mistrzów”, jedno z ostatnich dzieł pisarza austriackiego Thomasa Bernharda (1931-1989). Autora powieści autobiograficznych, uwielbianego, ale i równie mocno krytykowanego w literackim świecie. Pisarz znany ze ostrego podejścia do macierzystego kraju w swoich książkach („Mróz”, „Wymazywanie”) bezwzględnie wytyka Austrii i Austriakom dawne grzechy – sympatie pronazistowskie, bigoterię, zakłamanie i współczesny konsumpcjonizm.

„Dawni mistrzowie” są komedią, rodzajem satyry na Austrię, jej narodowy charakter, którego symbolem jest wiedeńskie Kunsthistorisches Museum. Są także krytyką całego rodzaju ludzkiego. Autor łączy cięte poglądy na arcydzieła z wytykaniem absurdów współczesnego życia. Jakże by inaczej – dostaje się nie tylko austriackiemu społeczeństwu, lecz także nam wszystkim, bowiem wszyscy – mówi autor – jesteśmy w gruncie rzeczy tacy sami.

Pozornie prosta historia zaczyna się w jednej z sal muzeum, przed „Portretem siwobrodego mężczyzny” autorstwa Tintoretta. Przed tym konkretnym dziełem od 30 lat siada Reger, krytyk sztuki i dziennikarz, a sale muzeum przemierza niezmordowany kustosz Irrsigler. Ci dwaj są idealnym uosobieniem naszych przywar i wad – gnuśności, apatii, marazmu, stagnacji i zrzędliwości. A budynek muzeum jest symbolem apoteozy sztuki, którą powinniśmy uwielbiać przez sam fakt istnienia. Według opinii Regera żaden z dawnych mistrzów pieczołowicie zebranych w Kunsthistorisches Museum nie był wolny od błędów, a ich dzieła od pomyłek.

W komiksie bohaterowie snują wnioski dotyczące sztuki, społeczeństwa, filozofii i muzyki, a na koniec również życia. Operują karykaturą niczym mieczem, a zgryźliwe wywody Regera, wygłaszane przed portretem siwobrodego starca, zostały okraszone równie karykaturalnymi rysunkami autorstwa Nicholasa Mahlera. Bernhard dekonstruuje i rozkłada na kawałki nasze świętości i ideały, Mahler zaś robi to samo w swoich rysunkach, będących jedynie aluzjami do wielkich dzieł, fragmentami wielkiej sztuki, rozmyślnie ukazującymi arcydzieła jako satyrę – wystarczy wspomnieć wąsatą infantkę Velázqueza.

Spośród sarkastycznych opowieści Regera na pierwszy plan wyłania się motyw miłości do żony – i to uczucie do drugiego człowieka jest według autora najważniejszą wartością w życiu. Z właściwą sobie swobodą Bernhard przechodzi od farsy do powagi, rujnując mit o wyższości sztuki nad życiem i wiecznym trwaniu arcydzieł – według pisarza każde dzieło powstało w określonym kontekście historycznym, dla zdobycia sławy lub zarobku. Mówiąc wprost – jest to tylko pewien kawałek płótna.

Trudno się z autorem nie zgodzić co do faktycznych motywów powstania przynajmniej niektórych dzieł. Często zapominamy o tej bardziej praktycznej stronie sztuki. Jednak ten quasi-wywód o sztuce nie kończy wyłącznie narzekaniami – istota tkwi w samym bohaterze komiksu, który ma podejrzanie wiele cech wspólnych z pisarzem. Do uwag Regera powinniśmy podchodzić z lekkim dystansem. Gdyż „Dawni mistrzowie” są komedią, satyrą na przywary nas samych, policzkiem dla naszego ego i naszych dokonań.

Czy fakt, że Michał Anioł stworzył Dawida na zamówienie florenckich mieszczan, a Kaplicę Sykstyńską ozdobił dla papieża, ma powodować, że będą mniej wspaniałe – chyba na tym polega wielkość sztuki, by przekraczała przyziemność i z rzeczy zwykłych i banalnych powstało coś więcej. Nie można określić tego komiksu tylko antytezą sztuki, satyrą i karykaturą, ale raczej polemiką z czytelnikiem.

Myśl przewodnią dzieła można ująć krótko – sztuka nie zastąpi nam drugiej osoby, uczuć, o których często po prostu zapominamy. Bernhard to pisarz znany polskim czytelnikom, ale wciąż zbyt mało popularny – niesłusznie. Wielbiciele jego twórczości powinni sięgnąć po „Dawnych mistrzów”, w przystępnej formie komiksu Nicolas Mahler zaprezentował bowiem poglądy na sztukę samego pisarza. Niech ten tom zwróci uwagę kolejnych czytelników na nieco zapomnianą, a przecież bardzo wartościową twórczość austriackiego autora.

„Dawni mistrzowie. Komedia rysowana przez Mahlera”

Scenariusz: Thomas Bernhard

Rysunek: Nicolas Mahler

Wydawnictwo Komiksowe

2016

W imieniu redakcji dziękuję WYDAWNICTWU KOMIKSOWEMU za egzemplarz recenzencki.